Lễ hội Obon (お盆) – Mùa hè nhớ về tổ tiên của người Nhật

Giữa tháng 8 hàng năm, khi những tia nắng hè dần dịu lại, cũng là lúc người dân Nhật Bản bước vào một trong những dịp lễ tâm linh quan trọng nhất trong năm – Lễ hội Obon (お盆). Đây không chỉ là thời điểm nghỉ lễ truyền thống, mà còn là dịp để người Nhật bày tỏ lòng thành kính, tưởng nhớ tổ tiên và kết nối sâu sắc với cội nguồn gia đình.

Lễ Obon diễn ra khi nào?

Lễ Obon thường được tổ chức từ ngày 13 đến 16 tháng 8, tùy từng địa phương. Người Nhật tin rằng, vào những ngày này, linh hồn của người thân đã khuất sẽ trở về thăm gia đình, quay lại ngôi nhà xưa, nơi từng gắn bó yêu thương.

Vì vậy, trước thềm lễ Obon, các gia đình Nhật Bản thường dọn dẹp nhà cửa thật sạch sẽ, chuẩn bị bàn thờ tươm tất và bày biện những món ăn mà người thân khi còn sống yêu thích nhất. Đó là cách họ thể hiện lòng hiếu kính, như một lời mời ấm áp gửi đến tổ tiên: “Hãy về nhà, chúng con đang đợi”.

Ý nghĩa sâu xa của lễ hội Obon

Obon không chỉ đơn thuần là một nghi lễ tôn giáo, mà còn mang trong mình thông điệp sâu sắc về tình thân và sự biết ơn. Trong dòng chảy hối hả của xã hội hiện đại, nơi con người đôi khi quên mất những điều căn bản, thì Obon giống như một nhịp dừng nhẹ để mỗi người có dịp ngoái lại, nhắc nhở mỗi người về sự biết ơn, về nguồn cội và tình cảm máu mủ thiêng liêng.

Đây là dịp để gia đình sum họp, để những đứa con xa quê có lý do trở về bên cha mẹ, để thế hệ trẻ được kể lại những ký ức xưa cũ về ông bà tổ tiên. Trong không gian ấy, mọi khoảng cách như được xóa nhòa, chỉ còn lại sự gắn bó thiêng liêng giữa những người còn sống và những linh hồn đã khuất.

Những nghi thức truyền thống trong lễ Obon

Thả đèn hoa đăng Toro Nagashi (灯篭流し)

Một trong những hình ảnh giàu biểu tượng nhất của lễ Obon chính là nghi thức thả đèn hoa đăng Toro Nagashi. Khi màn đêm buông xuống, người ta thả những chiếc đèn lồng giấy nhỏ xuống dòng sông, để ánh sáng dịu dàng ấy làm ngọn hải đăng dẫn đường cho linh hồn tổ tiên trở về cõi vĩnh hằng.

Những ngọn đèn chầm chậm trôi trên mặt nước phẳng lặng, vừa như đưa tiễn, vừa như gửi gắm bao tâm tư chẳng thể nói thành lời. Khoảnh khắc ấy, dù chỉ kéo dài vài phút, cũng đủ khiến người ta lặng lại và kết nối sâu sắc hơn với thế giới vô hình nhưng không xa lạ.

Điệu múa Bon Odori (盆踊り)

Không khí trang nghiêm của Obon hòa quyện cùng sự rộn ràng của điệu múa Bon Odori, được tổ chức ở nhiều địa phương như một cách thể hiện niềm vui đoàn tụ với tổ tiên. Người dân khoác lên mình những bộ Yukata mùa hè, nhẹ nhàng và giản dị, rồi cùng nhau múa thành vòng tròn, tay vỗ theo nhịp trống đều đặn. Dù không lời, từng động tác lại như chứa đựng biết bao điều muốn nói vừa là sự chào đón nồng hậu, vừa là lời tạm biệt đầy tiếc nuối dành cho những linh hồn thân thương.

Thắp lửa đón (迎え火) và lửa tiễn Okuribi (送り火)

Một nghi thức đặc trưng khác trong lễ Obon là thắp lửa vào đầu và cuối kỳ lễ, gọi là Mukaebi (lửa đón) và Okuribi (lửa tiễn). Vào ngày đầu tiên, người ta thường đốt lửa trước cửa nhà hoặc ở những địa điểm quy định để soi đường cho linh hồn trở về. Đến ngày cuối cùng, họ lại đốt lửa tiễn như một cách nhẹ nhàng đưa tiễn người thân trở lại thế giới bên kia. Ở một số vùng, nghi thức này còn được thực hiện trên đồi núi với quy mô lớn, như lễ hội Gozan no Okuribi tại Kyoto với những đống lửa khổng lồ được xếp thành hình chữ Kanji khác nhau thắp sáng cả bầu trời đêm.

Viếng mộ tổ tiên Ohakamairi (お墓参り)

Trong suốt thời gian diễn ra lễ Obon, việc thăm và dọn dẹp mộ phần tổ tiên là một phần không thể thiếu. Các gia đình thường cùng nhau lên nghĩa trang, chăm sóc phần mộ, thay hoa tươi và thắp nhang khấn vái. Không khí yên bình tại những khu mộ lúc ấy lại trở thành không gian kết nối, nơi con cháu bày tỏ lòng thành kính, nhắc nhớ những câu chuyện xưa và cảm ơn những người đã khuất vì đã từng sống, từng yêu thương.

Trang trí bàn thờ và bày Shōryō Uma (精霊馬) cùng Ushi Uma (牛馬)

Trong mỗi ngôi nhà Nhật, bàn thờ tổ tiên được chăm chút đặc biệt vào dịp Obon. Hoa tươi, đèn lồng, nhang đèn tạo nên một không gian ấm cúng, linh thiêng. Người ta cũng dâng lên những món ăn mà người thân từng thích như một bữa cơm đoàn viên vượt qua không gian và thời gian.

Đặc biệt, người Nhật còn chuẩn bị “ngựa linh hồn” – Shōryō Uma bằng dưa chuột và “bò linh hồn” – Ushi Uma bằng cà tím. Họ tin rằng tổ tiên sẽ cưỡi ngựa để nhanh chóng trở về nhà, rồi thong thả rời đi trên lưng bò. Những vật phẩm mộc mạc ấy lại là minh chứng cho niềm tin bền bỉ vào sự trở về, vào mối liên kết không bao giờ dứt giữa hai thế giới.

Nét tương đồng giữa lễ Obon và lễ Vu Lan ở Việt Nam

Thật thú vị khi lễ Obon của Nhật Bản lại có nhiều nét tương đồng với lễ Vu Lan trong văn hóa Việt. Cùng diễn ra vào tháng 7 âm lịch, cả hai đều là dịp để con cháu tưởng nhớ tổ tiên, báo hiếu cha mẹ và hướng về cội nguồn. Tuy nhiên, nếu Vu Lan thường diễn ra tại chùa, với nghi lễ cầu siêu, tụng kinh và lễ cúng thì Obon lại thiên về sự gắn kết trong không gian gia đình, nơi mỗi nhà là một mái ấm linh thiêng.

Dù hình thức khác nhau, nhưng tinh thần của cả hai lễ hội đều thể hiện rất rõ nét văn hóa Á Đông – lòng biết ơn, sự gắn bó huyết thống và đạo hiếu luôn được coi trọng.

Bạn muốn trải nghiệm điều gì nhất nếu tham gia Obon?

Nếu có cơ hội đến Nhật vào tháng 8, bạn sẽ lựa chọn tham gia hoạt động nào trong mùa lễ hội Obon? Sải bước trong điệu múa Bon Odori, thả đèn hoa đăng trên dòng sông lặng, hay khoác lên mình bộ Yukata và cảm nhận mùa hè Nhật Bản theo cách truyền thống nhất?

Dù lựa chọn thế nào, lễ hội Obon vẫn sẽ để lại trong lòng bạn một dấu ấn đặc biệt về một nền văn hóa biết trân trọng cội nguồn, đề cao tình cảm gia đình, và nuôi dưỡng tâm hồn bằng những điều tưởng chừng nhỏ bé nhưng đầy thiêng liêng.